"HET "BEELD" IN DE REKLAME

DEEL EEN

In het eerste deel wat ik schreef in  "Beeld in Beeld" heb ik geschreven, , "Kijk eens om je heen,  kijk eens goed om je heen,  Amsterdam barst  ervan". Dat was bedoeld voor de beeldende kunst waar ik het op dat moment over had. Maar ik heb mijn eigen advies opgevolgd om eigenlijk nog meer kunst te ontdekken. En tijdens het ontdekken van nog meer beeldende kunst ontdekte ik een andere vorm van kunst. Namelijk kunst in de vorm van "beeld"-reklame. Nu bedoel ik niet posters, foto's of beeld-reklame van film of TV. Nee ik bedoel "beeld"-reklame in de letterlijke zin van het woord en in zijn primitiefste vorm. Ik dacht toen dáár ga ik mij ook eens in verdiepen dat lijkt mij een aardige aanvulling van "BEELD IN BEELD".

 

Tijdens het opruimen van oude lektuurbladen, boeken en kranten, kwam ik een alleraardigst boekje tegen van (*)Maurits van Rooijen met als titel "Op gevels geschreven". En dat ging nu precies over datgene waar ik over wilde schrijven in "Beeld in Beeld". Namelijk hoe men vroeger, en ook nu nog, in de vorm van uithangborden en/of op ander herkenbare wijze aan het publiek toonde wat er zoal in dit of dat huis te koop werd aangeboden of welk beroep er werd uitgeoefend.

 

Dit deed men in de vorm van bijvoorbeeld een groot gevormde "krakeling" als uithangbord boven de deur aan de gevel van een banket of koekenbakkerij te hangen. Of men hing een grote worst, varkenskop, koeiekop, schapekop of zelfs een paardehoofd aan de gevel om op deze manier zelfs het verschil in slagerijen aan te duiden. Zo werd er een schoen of een schoenleest aan de gevel gehangen om het verschil aan te geven in een schoenwinkel of een schoenmaker.

 

Er zijn nog meer voorbeelden die voor zichzelf spreken, zoals; een uithangbord met naald en draad, een schaar, of zelfs een heuse naaimachine aan de gevel liet er geen twijfel over bestaan dat men hier fornituren kon kopen of er een kleermaker gevestigd was.

 

Of een fraai stukje houtsnijwerk in de vorm van een vis, of een fraaie gevelsteen in de vorm van een "tabakspot met pijp" of andere voor die tijd aanverwante rookartikelen. Dát bedoel ik nu met "Beeld"-reklame in primitieve vorm.

Men moet niet vergeten dat vroeger in de oudheid, dan praat ik over de tijd van toch zeker vóór de 20e eeuw, maar weinig tot zeer weinig mensen konden lezen nog schrijven. Maar kijken naar een uithangbord met een beschildering van een rijkelijk gevulde broodmand met diverse soorten brood, dan wist iedereen dat hier een bakker was. Of kijken naar de beeltenis van een fazant die op een sierlijk gesmede beugel aan de buitengevel van de poelier hing. Ook dan wist men dat het hier om een poelier ging die wild en gevogelte verkocht.

 

Maar ook nu anno 1999 maken we nog steeds gebruik van deze vorm van "beeld"-reklame. Ook al kunnen we in deze tijd bijna allemaal lezen en schrijven. Maar ook al kunnen we lezen en schrijven en we komen in een ander land waarvan de taal ons vreemd is kunnen we toch aan de beeltenis van de uithangborden zien wat voor winkel het is of wat er te koop is.

 

Kijk maar eens naar de levensgrote zak patat die je hoog boven de ingang aan de gevel van een snackbar al van verre al kunt zien. Iedereen associeert dat met snacks en weet meteen wat daar te koop is. Kijk maar eens rond als u door de drukke winkelstraten en -centra's loopt hoeveel van dit soort dingen de winkeliers gebruiken om vanuit de verte al te laten zien welke produkten zij verkopen. Kijk maar eens vér voor uit wat er zoal boven 'smens hoofd hangt. Nu wil ik twee van die "Beeld"-reklames die van oudsher, en soms nu ook nog, aan de gevels van de winkels te vinden zijn eens in beeld brengen.

 

DE GAPER                                 

De bekende "gaper", van oudsher ook wel Moriaanshoofd genoemd, hangend boven drogisterijen en apotheken is een nog vaak gezien beeld. Ze zijn er in vele uitvoeringen. Het zou te veel bladzijden in beslag nemen om de gehele geschiedenis van die Gaper te beschrijven. Maar ik heb daar toch wel wat aardige achtergrondinformatie over.

 

Die drogisterijen en apotheken boden in die tijd veel meer te koop aan dan kruiden en specerijen alleen. Doordat de drogist, verkoper van 'drogerijen', veel soorten aan kruiden en specerijen in huis had werden er ook diverse kruiden in de vijzelpot met vijzel (ook vaak aan de gevel hangend) al dan niet als mengsel verkocht. Er zijn diverse kruiden. Er zijn medicinale kruiden die voor ziektes worden gebruikt. Maar Je kunt heel goed en preventief zelfs zeer smakelijk kruiden en specerijen in de keuken gebruiken. Zo kan er bijvoorbeeld een heerlijke kruidenwijn mee gemaakt worden.

 

Het blijkt zelfs dat Bisschopswijn in de koude maanden nog zeer populair is. En zo had de drogist en de apotheker van vroeger méér van dergelijke dranken en geestverrijkende recepten in huis. Ook gedistilleerd werd door de apothekers verwerkt tot 'leckedrancken'

Zelfs nu nog drinken wij dergelijke soorten uit de kruidenbittertjescultuur. Bijvoorbeeld, Berenburger, bessenjenever, Jaegenmeister en nog wel enkele andere erfgenamen. Het drinken van een bepaalde soort wijn was in 1300 zo populair dat het stadsbestuur van Kampen bepaalde dat ná 'slaepenclocketijt de tap toe' (dicht) moest blijven. Het stadsbestuur van Utrecht bepaalde anno 1411 dat (en let op de nevenschikking) taveernes en 'apotheken' ná "Xder ure des avonts" dicht moesten zijn. Uit oude rekeningen is gebleken dat men graag een glaasje kwam drinken en eten in de apotheek. In iedergeval verkocht de apotheker in de voorgaande eeuwen méér dan kruiden, specerijen en medicijnen alleen.

 

DE BARBIERSTOK

De kapper van toen "Barbier" genaamd was te herkennen aan de rood-witte stok die aan zijn gevel hing. En zoals de apotheker zich in de loop der eeuwen heeft gespecialiceerd in medicijnen, zo heeft ook de kapper zich meer en meer gespecialiceerd in het knippen en verzorgen van onze hoofdharen. Maar net zoals die apotheker deed ook die barbier vroeger  méér dan knippen en scheren alleen. 

 

De rood-witte stok vertelde de voorbijganger niet alleen dat hij zich hier kon laten knippen en scheren, maar ook dat hij hier zijn tanden en kiezen kon laten trekken. Zelfs andere medische ingrepen werden hier verricht. Zoals aderlatingen, operaties, amputaties en andere bloedstollende verrichtingen.

De achterliggende gedachten was even simpel als sterk, "de barbier weet hoe hij op delicate wijze het mes moet hanteren". Dit werd vermoedelijk gedaan omdat de paus in de 13e eeuw de kerkelijke werknemers had verboden zich met juristerij of medicijnen bezig te houden. De barbiers profiteerden daar natuurlijk van. De chirurgie was daarom natuurlijk een kolfje naar hun hand.

 

Parijs telde in 1292 al zo'n tweehonderd praktizerende barbiers. Eind 17e eeuw keerde het tij voor de barbier door de komst van de pruikentijd. Haar werd een aantrekkelijker verdienste dan chirurgie. De regering van Spanje bepaalde in 1500 dat barbiers een examen moesten afleggen om de in die tijd populaire aderlatingen te mogen doen verrichten. Aan de rood-witte paal aan de gevel kon de klant zien dat er hier legaal chirurgie bedreven mocht worden en dat hij in vertrouwde handen was. In 1780 werden heelmeesters daarintegen verboden te knippen en te scheren.  De oorsprong van de rood-wit-blauwe stok is een overblijfsel wat voorstelde de witte doeken, het rood van het bloed en het blauw van de aderen. 

 

Zo zijn er in de oudheid meer voorbeelden van beroepen te noemen die bepaalde bijverdienste hadden. Zoals een uithangbord van een banketbakker doet vermoeden. Op het uithangbord stond een gewaagde afbeelding met een veel suggererende tekst eronder;

 

Hier bakt men Zeeuwse wafelen

goed en zuiver

een lieve meid bedient u

voor een stuiver

 

Blijkbaar had men in die tijd van de spreuk "schoenmaker blijf bij je leest" nog nooit gehoord. Maar om op de twee voorgaande voorbeelden terug te komen heb ik met de "GAPER" en de "BARBIERSTOK", op hun beurt weer verpakt in de vorm van "Beeld"-reklame, met wat achtergrondinformatie een aanvulling willen geven op de voorgaande stukjes van "Beeld in Beeld". Omdat hierin ook ware kunststukken tussen zitten. Maar ook voor dit onderwerp wil ik zeggen kijk eens om je heen hoe wij anno 1999 op "kunstige" wijze, zij het met een wat modernere techniek en middelen, onze produkten op bijna dezelfde wijze in "beeld" proberen te brengen als vroeger.

 

Tot slot een tip: Kijk uit bij de kapper...........

 

klik HIER voor deel twee voor meer voorbeelden van beeld-reklame